Ben jij de baas over je eigen geld, tijd en leven? | Wat een basisinkomen daarmee te maken heeft.

Mijn persoonlijke overtuiging is dat iedereen zelf zeggenschap moet houden over de eigen tijd en financiën. Dit betekent dat de mens altijd aan het roer van het eigen geldschip moet staan en niet andersom: dat het geld de regie over iemands leven en tijdsbesteding bepaalt. Volgens mij verlangt elk mens diep van binnen naar persoonlijke groei en het zinvol bijdragen aan de maatschappij. Onze kapitalistisch georiënteerde samenleving geeft vaak een ander signaal af waardoor veel mensen zich niet volledig kunnen ontplooien of vastzitten in een leven waarin zij niet echt gelukkig zijn.

Als financieel coach ervaar ik dit vraagstuk dagelijks in mijn werk. Ik vond het interessant om dit vanuit een ethisch perspectief verder uit te diepen. In de hoop om anderen aan het denken te zetten en zo zelf ook weer nieuwe inzichten op te doen.

De waarde van geld

In de huidige maatschappij zien we dat welvaart vaak ongelijk wordt verdeeld. De rijken worden steeds welvarender en de armen hebben het steeds moeilijker. Het opbouwen van kapitaal en het geldverdienen worden in onze samenleving beschouwd als waardevolle activiteiten. Mensen zonder geld ervaren vaak dat ze minder volledig kunnen deelnemen aan de maatschappij. Onbetaald werk zoals huishoudelijke taken en gezinszorg wordt regelmatig niet altijd als waardevol werk gezien en daardoor vaak ondergewaardeerd.

Voor mensen met een laag inkomen is hard werken voor een relatief bescheiden salaris vaak de realiteit. Zij leven van pauze naar pauze terwijl sommige geldbeluste investeerders hoge winsten maken door anderen voor hen te laten werken onder moeilijke omstandigheden. Deze investeerders beschikken over kapitaal, kunnen hun eigen tijd indelen en genieten van vrijheid. Gedrag dat voor sommigen onrechtvaardig overkomt, blijkt in de zakelijke wereld niet zelden juist de sleutel tot succes.

Basisinkomen: een mogelijke oplossing?

Een mogelijke oplossing om mensen meer financiële vrijheid te geven is daarom het basisinkomen: een onvoorwaardelijke toeslag die elke burger ontvangt ongeacht persoonlijke omstandigheden. Verschillende landen experimenteren met het basisinkomen. In Nederland loopt in een aantal gemeenten ook een dergelijk proefproject. De belangstelling voor dit idee is de afgelopen jaren enorm gegroeid.

Voorstanders en tegenstanders van het basisinkomen voeren stevige discussies. Tegenstanders vinden dat mensen moeten werken en hiermee zelf een inkomen moeten verdienen. Voorstanders wijzen erop dat een basisinkomen kan helpen om armoede te bestrijden en de kosten van zorg en sociale voorzieningen te drukken. Voorstanders denken dat mensen van nature gemotiveerd zijn om zinvolle activiteiten te ondernemen mits ze hiervoor de (financiële) ruimte krijgen. Tegenstanders verwachten dat mensen passief en lui zullen worden door 'gratis geld'. Voor beide standpunten valt iets te zeggen.

Een morele kwestie

Het idee van een basisinkomen roept belangrijke ethische vragen op. We kunnen het onderwerp bekijken vanuit verschillende invalshoeken:

• Methodisch perspectief: welke vormen van sociale zekerheid passen het beste bij onze samenleving?
• Empirisch perspectief: hoe zou een basisinkomen mensen individueel en collectief beïnvloeden?
• Ethisch perspectief: hebben alle burgers recht op financiële zekerheid, ongeacht hun omstandigheden?

Driewereldenmodel van Habermas

Wat mij persoonlijk het meest interesseert is het ethisch perspectief. Om de ethische vragen rondom een basisinkomen te verkennen kan het driewereldenmodel van Habermas gebruikt worden. Dit model gaat uit van de volgende drie perspectieven:

1. Cognitief perspectief - dit gaat over de feiten. We zouden bijvoorbeeld kunnen vaststellen dat een basisinkomen van €1.200 per maand realistisch is en automatisch uitbetaald kan worden door de Belastingdienst. Bij het cognitieve perspectief gaat het om beschrijvende waarheden.

2. Subjectief perspectief - dit betreft persoonlijke gevoelens over het basisinkomen. In mijn praktijk heb ik meegemaakt dat mensen werkelijk geholpen zouden zijn met de financiële zekerheid van een basisinkomen. Mensen met financiële zekerheid die nooit tekorten ervaren begrijpen dit gevoel vaak minder goed waardoor zij een ander perspectief kunnen hebben.

3. Normatief perspectief - dit betreft normen en waarden. Voorstanders vinden dat ieder mens vrijheid verdient om het eigen leven vorm te geven. Tegenstanders vinden dat werken een morele plicht is. Het normatief perspectief draait om de juistheid van waarden en normen. Mijn normatieve perspectief zal je wel duidelijk zijn onderhand.

Het ethische dilemma van het basisinkomen

Vanuit de plichtethiek bezien moet een basisinkomen via democratische weg tot stand komen. Momenteel verlangt ons sociale systeem dat iedere burger participeert in de samenleving en financieel hieraan bijdraagt. Dit staat op gespannen voet met het onvoorwaardelijke karakter van een basisinkomen waarbij mensen zonder voorwaarden een beroep kunnen doen op een uitkering. Vanuit de gevolgenethiek (utilisme) zou een basisinkomen het welzijn van velen kunnen vergroten mits de balans positief uitpakt terwijl qua deugdethiek een basisinkomen mensen meer ruimte kan geven voor persoonlijke ontwikkeling en zelfrealisatie.

Op dit moment is het basisinkomen dus nog vooral een morele kwestie. Onze huidige sociale voorzieningen zijn relatief goed. Maar door technologische ontwikkelingen zou de vraag naar arbeid binnenkort wel eens drastisch kunnen dalen en het basisinkomen hierdoor een noodzakelijk antwoord worden.

Conclusie

Het basisinkomen blijft een actueel en omstreden onderwerp dat vragen oproept over vrijheid, verantwoordelijkheid en de rol van geld. Voorstanders zien hierin kansen om armoede te verminderen en een meer rechtvaardige verdeling van welvaart mogelijk te maken. Tegenstanders vrezen dat het de arbeidsethos zal verzwakken.

Voorlopig blijft het basisinkomen een onderwerp van debat. Met de groeiende robotisering en automatisering kan het basisinkomen in de toekomst wel veranderen van een morele kwestie in een moreel dilemma.

Mijn persoonlijke overtuiging is dat het basisinkomen kan bijdragen aan een leven waarin mensen meer ruimte hebben om hun eigen doelen en waarden te realiseren. Uiteraard met respect voor de persoonlijke vrijheid en de rechten van anderen. Een basis financiële zekerheid stelt mensen in staat om te kiezen voor wat werkelijk belangrijk is voor henzelf en de mensen om hen heen. Los van de psychologische klem van geldzorgen!