Als geld wringt | Schuldgevoel en morele stress in financieel gedrag

Als financiële keuzes spanning oproepen 

Na het ontvangen van bijvoorbeeld een erfenis kan dit ‘extra’ geld als een hulpmiddel worden gezien. Toch kan schuldgevoel het rationele perspectief overschaduwen. In zulke situaties speelt schuldgevoel vaak een rol. Klanten kunnen denken dat ze het geld niet hebben verdiend of dat anderen er meer recht op zouden hebben. Dit kan leiden tot vermijdingsgedrag of uitgaven die niet passen bij de eigen behoeften.

Morele stress ontstaat wanneer financiële keuzes botsen met persoonlijke normen en waarden. Die botsing kan verlammend werken. Geld verliest dan zijn functie als praktisch hulpmiddel en wordt een bron van spanning en innerlijk conflict.

Financieel gedrag in de praktijk herkennen

Een klant vertelt bijvoorbeeld dat het lastig voelt om een erfenis te gebruiken omdat een ouder er hard voor heeft gewerkt. Een andere klant durft het geld niet te besteden aan een opleiding uit angst dat dit egoïstisch overkomt. Sommige klanten geven structureel geld weg terwijl ze zelf in een onzekere positie zitten met hun financiële toekomst. Anderen stellen grotere uitgaven uit omdat het niet goed voelt. In al deze voorbeelden speelt emotie een grotere rol dan logica in de besluitvorming.

Wat er gebeurt in het brein 

Schuldgevoel en schaamte worden in het brein onder andere verwerkt in de insula. Dit hersengebied is betrokken bij zelfbewustzijn en morele beoordeling. De invloed van deze emoties op financieel gedrag is ook zichtbaar in de gedragseconomie. Onderzoekers zoals George Loewenstein laten zien dat niet alleen feiten maar vooral gevoelens bepalend zijn voor economische keuzes. Het gevolg is dat rationele overwegingen naar de achtergrond verdwijnen en emoties de overhand krijgen.

Wat dit vraagt van de financieel professional 

Het is niet de bedoeling dat de financieel professional de taak van een therapeut op zich neemt. De financieel professional zou wel oog moeten hebben voor het innerlijke conflict dat bij geld kan ontstaan. Dat vraagt om ruimte in het gesprek voor de emotionele lading achter financieel gedrag. Klanten zijn zich vaak niet bewust van hun motieven. Juist dan is het belangrijk om zonder oordeel te luisteren en samen te onderzoeken waar de blokkade zit.

Wat helpt om beweging te creëren 

Een goed vertrekpunt is het benoemen van wat er zichtbaar is. Het erkennen dat het lastig kan zijn om geld te gebruiken dat niet als ‘eigen’ voelt geeft erkenning. Reflectieve vragen kunnen het perspectief verbreden. Bijvoorbeeld: wat zou een ouder gewenst hebben? Of, waar voel jij je goed bij als je denkt aan jouw waarden? Door ook het thema financiële autonomie bespreekbaar te maken ontstaat ruimte om geld voor zichzelf te gebruiken zonder het gevoel te hebben anderen tekort te doen. Met financiële autonomie wordt bedoeld dat iemand zelf beslissingen kan nemen over geld en zich daar verantwoordelijk voor voelt. Een gesprek over balans kan richting geven.

Wat het de klant oplevert 

Zodra de spanning rondom schuldgevoel bespreekbaar wordt ontstaat er ruimte voor beweging. De klant voelt zich erkend en kan weer keuzes maken die passen bij persoonlijke waarden. Geld kan dan worden ingezet als hulpmiddel om het leven meer richting te geven.