Gastblog Giovanni Haverland | Controle over geld of grip op onzekerheid

Op 11 maart verzorgden Erna Knipscheer en ik (Giovanni Haverland) een training voor een groep Jong CFP-gecertificeerd financieel planners. De bijeenkomst vond plaats in Utrecht en stond in het teken van de onderwaterwereld van financiële planning. De centrale boodschap was dat financiële stress niet alleen voorkomt bij mensen met beperkte middelen maar ook bij klanten met een aanzienlijk vermogen.

Tijdens de sessie spraken we over denkfouten, stressreacties en gedragingen die je als planner tegenkomt in de adviespraktijk. Een van de gesprekken die opvallend lang bleef hangen ging over hoe mensen binnen een relatie hun financiën organiseren. De één houdt alles bij in een strak Excelbestand en de ander vertrouwt volledig op zijn of haar geheugen. 

Waarom overzicht houden psychologisch waardevol is

Het structureren van financiën geeft mensen grip. Of dat nu via een app, schrift of Excelbestand gebeurt. Financieel overzicht draagt bij aan psychologische veiligheid. Je ervaart rust als je weet waar je staat. Je voelt je beter voorbereid op onverwachte gebeurtenissen. Je krijgt meer vertrouwen in je eigen gedrag en ervaart meer controle over je leven. In psychologische termen spreken we hier van een interne locus of control. Het gevoel dat je zelf invloed hebt op je situatie.

Daarnaast helpt overzicht om cognitieve dissonantie te voorkomen. Cognitieve dissonantie is het ongemakkelijke gevoel dat ontstaat wanneer je gedrag of gedachten in strijd zijn met je overtuigingen. Wie de geldzaken actief bijhoudt hoeft zichzelf minder vaak achteraf gerust te stellen met excuses. Daardoor worden financiële keuzes bewuster en gedrag consistenter.

Maar: overzicht is geen garantie op balans

Tegelijkertijd heeft structuur ook een andere kant. Wat bedoeld is om overzicht te geven kan bij sommige mensen omslaan in starheid of schijnzekerheid. Een spreadsheet kan een vals gevoel van controle geven. 

Maar het leven laat zich niet altijd vangen in formules. Denk aan een scheiding, ziekte, ontslag of juist een onverwachte kans. Op dat soort momenten blijkt een financieel plan soms minder flexibel dan gehoopt. Dan is de vraag of het Excelbestand nog steeds steun biedt of juist iets is geworden waar je moeilijk van kunt afwijken.

"Als het in mijn model past dan klopt het."

Structuur als stressregulatie

Soms is de behoefte aan overzicht niet alleen puur praktisch maar ook een manier om innerlijke spanning te reguleren. Sommige mensen houden alles bij in tabellen en bouwen er zelfs mogelijke scenario’s in. Hoewel dat aan de buitenkant als financiële verantwoordelijkheid doet lijken kan het onder de oppervlakte voortkomen uit stress of onzekerheid.

Bij onrust over bijvoorbeeld werk, gezondheid of de toekomst kan een spreadsheet tijdelijk rust geven. Het is dan naast een planningsmiddel ook een emotioneel vangnet. Het focussen op structuur wordt dan een manier om grip te houden op iets dat eigenlijk buiten iemands controle valt. Op zich begrijpelijk gedrag maar het vraagt soms wel om bewustwording en ruimte om te evalueren.

Wanneer structuur spanning veroorzaakt in relaties

Ook binnen relaties kan de heftige controle over financiën spanning opleveren. Zeker wanneer één partner het overzicht beheert en de ander weinig betrokken wordt. De praktische taakverdeling kan langzaam gaan voelen als ongelijkheid. De partner die geen zicht heeft op de financiën kan zich buitengesloten of gecontroleerd voelen.

Deze spanning hoeft niet zichtbaar te zijn in open conflicten. Het kan tot uiting komen in subtiele signalen zoals ontwijkend gedrag, irritatie of het uit de weg gaan van gesprekken over geld. Veel stellen willen een financieel overzicht om de samenwerking te ondersteunen. Maar het kan dus ook averechts gaan werken. 

Voor financieel professionals is het waardevol om deze dynamieken te herkennen. En om ruimte te maken om hierover in gesprek te gaan. Financiële stress gaat zelden alleen over geld. Het draait vaak om controle, vertrouwen en onderlinge afstemming.

Belangrijke rol voor financieel professionals

Voor veel mensen is financiële structuur een belangrijk hulpmiddel om overzicht te houden, rust te creëren en toekomstgericht te denken. Dat is waardevol en vaak ook noodzakelijk. Wie grip heeft op de cijfers staat sterker in het maken van keuzes en voorkomt dat problemen zich opstapelen.

Tegelijkertijd is het goed om af en toe stil te staan bij de vraag waarom je die structuur nodig hebt. Is het een middel dat je helpt vooruit te kijken of is het een houvast geworden uit angst voor wat er mis kan gaan.

Voor financieel professionals ligt hier een mooie rol. Enerzijds structuur aanmoedigen. Anderzijds signaleren wanneer het iets anders probeert op te vangen. Want uiteindelijk is overzicht geen doel op zich maar een middel om met vertrouwen te kunnen leven en rationele beslissingen te kunnen maken.